رياضيات و طبيعت

بشر سنتي همه آفرينش و عالم خلقت را چون فيضان و تجلي حق ، واحد مي بيند و با اين كشف دروني كه با طبيعت اشتراك ساختمان و تناسبي دارد كه كميت آن با ارقام رياضي قابل تبيين است ، بكار خود ادامه مي دهد . در نتيجه همه آفرينشهاي انسان و طبيعت را چون صورتهاي تكويني مينگرد كه با قوانين رياضي مشابهت ، تقارن و هم آهنگي دارد . بنابراين زيبايي كه در بلور برف مشاهده مي شود ، به همان اندازه به نظام هندسي در جسماني آن بستگي دارد كه به استعداد و توانايي آن براي انعكاس بخشيدن نظامي متعالي تر و ژرف تر . پس چنين نتيجه مي شود كه همه شكلها ، سطحها و خطها ، هم آهنگ يا نسبتهايي كه در طبيعت نهفته است و بازتاب زيبايي و جمال مثالي و رب النوعي است ، ترتيب يافته اند . پس در حاليكه بر پايه و شالوده اي عيني و واقعي استوار بوده مستقل از انسان و دگرگونيهاي ذوق و سليقه درون ذهني او هستند . زيبايي و جمالي كه عام و شامل كلي و جاويدان است بدست مي آيد و نظم و تناسب چون قوانيني كلي و جهاني هستند كه انسان رويدادهاي آن را  با حساب ، هندسه و علم نسبت در مييابد . تناسب در فضا همان نقش را دارد كه وزن در زمان با هماهنگي در صدا . همانطور كه نظام كيهاني و صداهاي هماهنگ بر حسب عدد قابل توجيه است دريافت و ادراك تناسب نيز از آن آغاز مي شود . واحد چون خالق و آفريننده . از نقطه آغاز ميكند و چون خط از نقطه ميگذرد كه حركت آن مانند شعاع دايره است و سپس كره را بوجود مي آورد . كره آشكارترين رمز و و تمثيل وحدت است و تقسيم آن به چند ضلعيهاي منظم محاط اساس و بنياد همه قوانين سنتي و هم آهنگي را نشكيل مي دهد . بارزترين نمودار كنش و واكنش متقابل بين دايره و مربع در هنر سنتي مندل و يا تصويري است از جهات ، كه در فرهنگهاي گونگون به صورتهاي مختلف نمايان شده است . مندل چون بازتابي از جهان و رويدادهاي جهاني در درون همه چيز است و با قوانين اعداد و ارقام هندسه كار ميكند . از وحدت آغاز ميكند و پس از سير در تجليات و مظاهر دوباره به وحدت اصلي خويش باز مي گردد . در آن واحد پايداري و بقاي بهشت را چون صورتي ملكوتي و ناپايداري و فني آنرات بصورت واقعيت زماني جلوه گر ميسازد . بلسان عرفاني آن تسليم و رضاي صوفي را در ژرف ترين معناي آن ، كه تسليم به ( من مطلق ) باشد – بياد مي آورد .

براي درك مفاهيم سنتي معماري و شهرسازي ايران بايد ديدگاه خاص فرهنگي را كه اين مفاهيم در درون آن به وجود آمده است نيك دريافت . صرف دانستن تاريخ با جنبه هاي كمي تحول و تطور درباره اين مسئله ، انسان فقط دانشي گذران درباره يكي از مظاهر آن در زمان بدست آورده است . دراين مطالعه توجه ما فقط به دانشي عميق تر درباره آنچه كه از حيث آفرينش ازلي و بي زمان است معطوف است .مقصود ما اين نيست كه با نظر تحسر و اعجابه گذشته بنگريم ، بلكه غرض اين است كه با آگاهي كاملي  درباره شالوده و اسا س اين جامعه و دريافت هاي اساسي آن كه براي بشر ازلي است ، بدست آوريم.

جامعه سنتي در درون يك نظام معنوي زندگي مي كند كه هم از لحاظ كيفي و هم از حيث كمي جوياي هم آهنگي و تناسب كامل است . آفريده هاي آن چون معماري از جهان بيني هاي تام و كاملي مايه ميگيرد كه نيروهاي خلاقه انسان را پديد مي آورد .آن را به سوي غايتي رهنمون ميشود و در عين حال جامعه را بصورت كل واحد وحدت ميبخشد . فرهنگ هاي پياپي در نجد ايران همه تا زمان حاضر ، يگ گونه اتصال و بهم پيوستي از خود بروز داده اند كه بر اساس نظامهايي سخت همانند مبتني بوده است . در وراي هرگونه توجيه كمي و مادي اين پيوستگي ، يك شالوده جهاني انكار پذيري به چشم ميخورد كه در تمام جوامع سنتي مشترك است . تفهم و درك اين شالوده جهاني براي درك سنت ايراني ضروري است .

مقاله دکتر نعمت الله فاضلی در رابطه با سخنرانی ایشان با عنوان "فرهنگ خانه در ایران" در گروه مطالعات انسان‌شناسی فرهنگی است که در روز چهارشنبه 26 مهر 1385 ارائه شده است.

تعریف مسئله و ملاحظات روش شناختی
این مقاله به بررسی تاثیرات فرایندها و تحولات فرهنگی معاصر – مانند مدرن شدن، جهانی شدن، رسانه ای شدن، گسترش تکنولوزی های ارتباطی و اطلاعاتی، تحول خانواده، عرفی شدن، تکنولوزیک شدن و رشد فردگرایی - بر خانه و مفهوم آن می پردازد. خانه از دیدگاه اقتصادی نوعی «کالا»، از دیدگاه هنری «نماد»، از دیدگاه جامعه شناسانه «نهاد»، از دیدگاه مهندسی و معماری «بنا» یا ساختمان، از دیدگاه شهرسازی «فضا» و از دیدگاه انسان شناختی نوعی «فرهنگ» است که تمام ابعاد مذکور را در دارد.درک خانه و جایگاه آن در نظام روابط اجتماعی مردم و جامعه نیز با در نظر گرفتن تمامی وجوه نمادین، نهادین، مادی و زیباشناسانه خانه یا همان «فرهنگ خانه» امکان پذیر است. در انسان شناسی این شیوه جامع یا همه جانبه نگریستن به امور انسانی و اجتماعی را «رویکرد کل نگر» (holistic approach) می نامند. رویکرد کل نگر یعنی دیدن همه چیز درباره یک چیز نه یک چیز درباره همه چیز. به تعبیری دیگر، تمام وجوه نمادین، نهادین، مادی و زیباشناسانه مسکن، ابعاد مختلف خانه اند نه آنکه چیزهای مختلف باشند. در «انسان شناسی خانه» به کمک مفهوم فرهنگ این ابعاد انسجام و ارتباط متقابل می یابند و «فرهنگ خانه»(1) را می سازند.
«فرهنگ خانه» همچنین دربردارنده ریشه ها، کارکردها و الگوهای فرهنگی مسکن در هر جامعه معین است. در بخش «فرهنگ خانه: ریشه ها، کارکردها و الگوها» این مفاهیم را به مثابه چارچوب نظری مطالعه توضیح داده ام. همچنین «سنت و مدرنیته» نیز مفاهیم کلیدی دیگر این مقاله اند. با استفاده از تطبیق و تقابل بین سنت و مدرنیته، چگونگی تحول مفهوم و الگوی فرهنگ خانه را در بخش «مدرنیته و تحول فرهنگ خانه» شرح داده ام. همچنین به منظور پشتیبانی تجربی از مباحث «فرهنگ خانه» به مطالعه مردم نگارانه تجربه زیسته از خانه در روستای زادگاهم پرداخته ام(2). این نیز با عنوان «مردمنگاری مدرنیته و فرهنگ خانه» در بخش پایانی قبل از «نتیجه» ارائه شده است.
از لحاظ روش شناختی در این مطالعه بیش از هر چیز بر مشاهدات و تجربیات زیسته ام تکیه دارم. من تجربه نسبتا طولانی زندگی در سه بستر فرهنگی کاملا متفاوت روستا، تهران و لندن را داشته ام. این سه بستر فرهنگی متفاوت، طیفی از سه فرهنگ «نسبتا سنتی» تا «کاملا مدرن» هستند. از اینرو تجربه زیستن در این بسترهای متفاوت، این امکان را برای نگارنده فراهم می سازد که بتوانم تفاوت هایی را که بین تلقی های سنتی و مدرن از خانه وجود دارد و تحولاتی را که مدرنیته در فرهنگ خانه بوجود آورده است به نحو ملموس تری درک و تحلیل نمایم. اما تحلیل ها و برداشت هایی که ارائه می کنم صرف «تجربه محض» یا «تجربه های خام» تبیین ناشده نیستند، بلکه تلاش کرده ام به مثابه انسان شناس و تحلیلگر فرهنگ در پرتو نظریه ها و مفاهیم علوم اجتماعی تجربه هایم را برای توصیف و تبیین تحولات فرهنگ خانه بخدمت گیرم.. تلاش کرده ام تا بستر فرهنگی که خانه مدرن در ساخته و معنا می شود به شیوه ای مردمنگارانه نشان دهم.